نویسندگان به موضوع سیل کم‌توجه بوده‌اند
1398/01/19 دوشنبه
به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نخستین روزهای سال 1398 با اتفاقات تلخی برای ما ایرانیان آغاز شد و سیل در استان‌های مختلف کشور، ایام را به کام مردم ایران تلخ کرد. اما به هر روی همین اتفاقات می‌تواند دستمایه نویسندگان برای نوشتن داستان و رمان باشد، موضوعی که هم از نظر اجتماعی و هم از نظر ادبی می‌تواند دارای اهمیت باشد. همین موضوع بهانه‌ای شد تا به سراغ محمداسماعیل حاجی علیان، نویسنده رمان «نیستدر جهان» برویم که با محور موضوع سیل است و درباره این موضوع در کتاب‌های داستانی با او گفت‌وگو کنیم.
حاجی علیان در ابتدا با اشاره به داستان رمانش گفت: کتاب «نیستدر جهان» درباره سیلی است که در قوم ترکمن اتفاق می‌افتد؛ این رمان تقریبا گذری که مدرنیته در ایران از سال 1300 تا 1395 داشته را بررسی می‌کند. شخصیت اصلی این رمان فردی به نام آراز از قوم ترکمن است و ما در این اثر شاهد درگیری ورود تکنولوژی و مدرنیته به ایران در بندر ترکمن هستیم.
وی ادامه داد: شخصیت‌های این رمان زندگی عشایری دارند و با کشمکش‌هایی که با مدرنیته دارند کم‌کم روزگار می‌گذرانند تا اینکه سیل می‌آید و کل قبیله را آب می‌برد. ما در این داستان شاهد دو بار وقوع سیل هستیم. در نخستین سیل، آراز چهار – پنج ساله است و به دست اسبی نجات پیدا می‌کند. بعد از این سیل در میان افراد باقی مانده موضوع پیشگیری از سیل و اهمیت آن مطرح می‌شود و عده‌ای مساله سیل‌بند را مطرح می‌کنند اما کسی گوش نمی‌دهد.
این نویسنده در توضیح پرداختن به مساله سیل در رمان «نیستدر جهان» اظهار کرد: سیل دوم 15 سال بعد، یعنی در سال 1320 رخ می‌دهد و این سیل کل زندگی آنها را از بین می‌برد و از آن روستا فقط دو نفر باقی میماند. یکی از این دو نفر آراز و نفر دوم یک چوپان است. این چوپان اهل شاهرود و بعد از این اتفاق هر دو به شهر می‌آیند و زندگی‌شان در مسیر شهرنشینی قرار می‌گیرد.
وی افزود: من در این کتاب به پدیده سیل پرداختم و در قالب یک داستان این موضوع مهم را بیان کرده‌ام. علاوه بر این موضوع، اشاره‌ای نیز به مسئله خرافات داشته‌ام. به اعتقاد من در مسیر مدرنیته مردم ایران، چیزی که همیشه سد راه شده، خرافات بوده است. مثلا در آن دوران که داستان در آن اتفاق می‌افتد، عده‌ای بر این باورند که اگر خانه بسازند و در چادر زندگی نکنند، این سنگ‌ها «باد جن» دارند.
حاجی علیان که خود در کودکی شاهد سیل بوده است، با اشاره به شباهت‌های سیل رمانش با سیل‌های اخیر گفت: من اصالتا اهل شهرستان سنگسر از استان سمنان هستم و در مسیر ییلاقات این شهر نیز اتفاقات شبیه به داستان رخ می‌دهد و ما چندین بار شاهد سیل بودیم؛ اما واقعیت این است که تا به حال با این گستره عظیم که در چند روز اخیر رخ داد، چیزی ندیده بودم و آن داستان را نیز با فضای تخیل و خیال نوشته بودم.
وی ادامه داد: تفاوتی بین سیلی که من دیدم و آن سیلی که در کتاب هست و در آق قلا و گمیشان رخ داده وجود دارد و آن این است که در منطقه‌ای که ما بودیم، به دلیل کوهستانی بودن، سیل می‌‌آمد و هرچه سر راهش بود با خود می‌برد و بعد همه چیز تمام می‌شد؛ اما همه دیدیم که در گمیشان و آق قلا به دلیل تخت بودن فضا آب می‌آید و میماند و به مرداب و گندآب تبدیل می‌شود و تا از بین رفتن آن زمان زیادی طول می‌کشد؛ در چنین مناطقی مسیرهای آب را باید جمع کرد تا چنین اتفاقاتی رخ ندهد. چیزی که در رمان دغدغه پدر آراز است و او بارها این موضوع را با ریش‌سفیدهای قوم مطرح می‌کند.
این نویسنده در توضیح کتاب‌هایی که به موضوع وقایع طبیعی پرداخته‌اند، اظهار کرد: کتاب‌های زیادی با موضوع زلزله رودبار و بم نوشته شده؛ اما واقعیت این است که نویسنده‌ها این‌ها را به‌عنوان یک حادثه برای پیشبرد دراماتیک داستان مطرح می‌کنند. به نظر من اگر داستان چند لایه دارد و نویسنده در کنار سرگرمی باید دانشی را نیز به مخاطب بدهد که بعدها به کار او بیاید. تا آنجایی که من اطلاع دارم، برای پدیده سیل خیلی کم نوشته شده است و اگر نوشته شده هم به شکل علمی با آن برخورد نشده است. البته این موضوع برای بلاهای طبیعی نیست و ما اگر درباره بیماری‌هایی مثل سرطان هم چیزی نوشتیم، نگاه علمی به مساله نداشتیم و فقط گفتیم که فلانی دچار سرطان شده است یا اوتیسم دارد.
وی افزود: به نظر من این بخش از نویسندگی ما لنگ می‌زند و انگار ما تنها به دنبال بخش سرگرمی داستان هستیم و کمتر به مخاطب این آموزش را می‌دهیم که اگر با این پدیده برخورد کرد، چه کاری انجام دهد. کار بزرگ ادبیات این است که فضایی را برای ما می‌سازد که اگر ما در موقعیت مشابه قرار گرفتیم، بتوانیم با آن پدیده برخورد کنیم. البته همان‌طور که گفتم ما در این بخش ضعف داریم و باید این بخش را در خودمان تقویت کنیم.
حاجی علیان که گویا قصد دارد مجددا به موضوع سیل بپردازد با اشاره به بخش دوم رمان «نیستدر جهان» اظهار کرد: اتفاقات ناگواری که در چند روز گذشته در کشورمان رخ داد باعث شد تا به پارت یا سیزن دوم رمان «نیستدر جهان» فکر کنم؛ چراکه آسیب‌هایی که این پدیده ایجاد کرده (هم از لحاظ مالی و هم از لحاظ روحی، جسمی و انسانی) بسیار زیاد است و باید کاری کنیم که این اتفاقات کمتر رخ دهد.
این نویسنده در پایان گفت: به نظر من همین تجربه‌های کمی که درباره آن صحبت کردیم، اگر دیده شود، مخاطب ایرانی می‌تواند زندگی بهتری داشته باشد. ما باید بوم مخاطبان و جایگاهی را که در آن زندگی می‌کنند، به خوبی به آنها معرفی کنیم.
رمان «نیستدر جهان»، اثر محمداسماعیل حاجی علیان در 296 صفحه از سوی انتشارات هیلا منتشر شده است.
حاجی علیان در ابتدا با اشاره به داستان رمانش گفت: کتاب «نیستدر جهان» درباره سیلی است که در قوم ترکمن اتفاق می‌افتد؛ این رمان تقریبا گذری که مدرنیته در ایران از سال 1300 تا 1395 داشته را بررسی می‌کند. شخصیت اصلی این رمان فردی به نام آراز از قوم ترکمن است و ما در این اثر شاهد درگیری ورود تکنولوژی و مدرنیته به ایران در بندر ترکمن هستیم.
وی ادامه داد: شخصیت‌های این رمان زندگی عشایری دارند و با کشمکش‌هایی که با مدرنیته دارند کم‌کم روزگار می‌گذرانند تا اینکه سیل می‌آید و کل قبیله را آب می‌برد. ما در این داستان شاهد دو بار وقوع سیل هستیم. در نخستین سیل، آراز چهار – پنج ساله است و به دست اسبی نجات پیدا می‌کند. بعد از این سیل در میان افراد باقی مانده موضوع پیشگیری از سیل و اهمیت آن مطرح می‌شود و عده‌ای مساله سیل‌بند را مطرح می‌کنند اما کسی گوش نمی‌دهد.
این نویسنده در توضیح پرداختن به مساله سیل در رمان «نیستدر جهان» اظهار کرد: سیل دوم 15 سال بعد، یعنی در سال 1320 رخ می‌دهد و این سیل کل زندگی آنها را از بین می‌برد و از آن روستا فقط دو نفر باقی میماند. یکی از این دو نفر آراز و نفر دوم یک چوپان است. این چوپان اهل شاهرود و بعد از این اتفاق هر دو به شهر می‌آیند و زندگی‌شان در مسیر شهرنشینی قرار می‌گیرد.
وی افزود: من در این کتاب به پدیده سیل پرداختم و در قالب یک داستان این موضوع مهم را بیان کرده‌ام. علاوه بر این موضوع، اشاره‌ای نیز به مسئله خرافات داشته‌ام. به اعتقاد من در مسیر مدرنیته مردم ایران، چیزی که همیشه سد راه شده، خرافات بوده است. مثلا در آن دوران که داستان در آن اتفاق می‌افتد، عده‌ای بر این باورند که اگر خانه بسازند و در چادر زندگی نکنند، این سنگ‌ها «باد جن» دارند.
حاجی علیان که خود در کودکی شاهد سیل بوده است، با اشاره به شباهت‌های سیل رمانش با سیل‌های اخیر گفت: من اصالتا اهل شهرستان سنگسر از استان سمنان هستم و در مسیر ییلاقات این شهر نیز اتفاقات شبیه به داستان رخ می‌دهد و ما چندین بار شاهد سیل بودیم؛ اما واقعیت این است که تا به حال با این گستره عظیم که در چند روز اخیر رخ داد، چیزی ندیده بودم و آن داستان را نیز با فضای تخیل و خیال نوشته بودم.
وی ادامه داد: تفاوتی بین سیلی که من دیدم و آن سیلی که در کتاب هست و در آق قلا و گمیشان رخ داده وجود دارد و آن این است که در منطقه‌ای که ما بودیم، به دلیل کوهستانی بودن، سیل می‌‌آمد و هرچه سر راهش بود با خود می‌برد و بعد همه چیز تمام می‌شد؛ اما همه دیدیم که در گمیشان و آق قلا به دلیل تخت بودن فضا آب می‌آید و میماند و به مرداب و گندآب تبدیل می‌شود و تا از بین رفتن آن زمان زیادی طول می‌کشد؛ در چنین مناطقی مسیرهای آب را باید جمع کرد تا چنین اتفاقاتی رخ ندهد. چیزی که در رمان دغدغه پدر آراز است و او بارها این موضوع را با ریش‌سفیدهای قوم مطرح می‌کند.
این نویسنده در توضیح کتاب‌هایی که به موضوع وقایع طبیعی پرداخته‌اند، اظهار کرد: کتاب‌های زیادی با موضوع زلزله رودبار و بم نوشته شده؛ اما واقعیت این است که نویسنده‌ها این‌ها را به‌عنوان یک حادثه برای پیشبرد دراماتیک داستان مطرح می‌کنند. به نظر من اگر داستان چند لایه دارد و نویسنده در کنار سرگرمی باید دانشی را نیز به مخاطب بدهد که بعدها به کار او بیاید. تا آنجایی که من اطلاع دارم، برای پدیده سیل خیلی کم نوشته شده است و اگر نوشته شده هم به شکل علمی با آن برخورد نشده است. البته این موضوع برای بلاهای طبیعی نیست و ما اگر درباره بیماری‌هایی مثل سرطان هم چیزی نوشتیم، نگاه علمی به مساله نداشتیم و فقط گفتیم که فلانی دچار سرطان شده است یا اوتیسم دارد.
وی افزود: به نظر من این بخش از نویسندگی ما لنگ می‌زند و انگار ما تنها به دنبال بخش سرگرمی داستان هستیم و کمتر به مخاطب این آموزش را می‌دهیم که اگر با این پدیده برخورد کرد، چه کاری انجام دهد. کار بزرگ ادبیات این است که فضایی را برای ما می‌سازد که اگر ما در موقعیت مشابه قرار گرفتیم، بتوانیم با آن پدیده برخورد کنیم. البته همان‌طور که گفتم ما در این بخش ضعف داریم و باید این بخش را در خودمان تقویت کنیم.
حاجی علیان که گویا قصد دارد مجددا به موضوع سیل بپردازد با اشاره به بخش دوم رمان «نیستدر جهان» اظهار کرد: اتفاقات ناگواری که در چند روز گذشته در کشورمان رخ داد باعث شد تا به پارت یا سیزن دوم رمان «نیستدر جهان» فکر کنم؛ چراکه آسیب‌هایی که این پدیده ایجاد کرده (هم از لحاظ مالی و هم از لحاظ روحی، جسمی و انسانی) بسیار زیاد است و باید کاری کنیم که این اتفاقات کمتر رخ دهد.
این نویسنده در پایان گفت: به نظر من همین تجربه‌های کمی که درباره آن صحبت کردیم، اگر دیده شود، مخاطب ایرانی می‌تواند زندگی بهتری داشته باشد. ما باید بوم مخاطبان و جایگاهی را که در آن زندگی می‌کنند، به خوبی به آنها معرفی کنیم.
رمان «نیستدر جهان»، اثر محمداسماعیل حاجی علیان در 296 صفحه از سوی انتشارات هیلا منتشر شده است.
انصراف از نظر