کتاب «انجیل یهودا» به‌خلاف انجیل‌های عهد جدید، یهودا اسخریوطی را چهره‌ای کاملاً مثبت و الگویی برا همه کسانی که میل دارند شاگرد مسیح باشند معرفی می‌کند. هر چند که اثر داستان خیانت یهودا را نفی نکرده است اما به داستان تصلیب عیسی اشاره‌ای ندارد.
معرفی و بررسی انجیل یهودا
1399/07/2 چهارشنبه
«انجیل یهودا» بخشی از یک دست‌نوشته یا نسخه پاپیروسی است که به «دست‌نوشته چاکوس» معروف است. دلیل این نام‌گذاری نیز این است که فریدا چاکوس نوسبرگر عتیقه‌فروش اهل زوریخ، کسی بود که در سال 2000 پس از بیست سال که از کشف نسخه‌های پاپیروسی مذکور می‌گذشت آنها را برای ترمیم و نگهداری در اختیار پژوهشگران نسخه‌های باستانی قرار داد.
متونی که با نام «دست‌نوشته چاکوس» از آنها یاد می‌شود نزدیک به هزار و هفتصد سال مفقود بوده و سرانجام در غاری در مصر پیدا شده است. کشف این متون و از جمله انجیل یهودا یکی از بزرگترین اکتشافات تاریخی قرن بیستم است و چنان‌که در یادداشت انجمن نشنال جئوگرافیک (موسسه‌ای که ترمیم و نگهداری این اثر را برعهده گرفت) در کتاب آمده است، پژوهشگران مسیحیت نخستین آن را بزرگترین کشف متن در چند دهه اخیر می‌دانند.
دست‌نوشته چاکوس، به گویش صعیدی زبان قبطی (زبان باستانی مصر) نوشته شده و دست‌کم چهار رساله گنوسی را شامل می‌شود. رساله پطرس به فیلیپ، نسخه‌ای رساله موسوم به «یعقوب»، «کتاب آلوژنس» که تنها صفحات اولیه آن باقی مانده است و نیز «انجیل یهودا» آثاری هستند که در این مجموعه یافته شده است. نسخه‌هایی دیگر از دو رساله اول، پیش از این در کشفیات نجع‌حمادی (که در ادامه همین متن به آنها خواهیم پرداخت) نیز آمده است و نسخه آلوژنس نیز ناقص‌تر از آن است که بتوان به مباحث آن اشراف پیدا کرد. به این ترتیب انجیل یهودا مهم‌ترین کشف در میان دست‌نوشته‌های چاکوس است.
انجیل یهودا به‌خلاف انجیل‌های عهد جدید، یهودا اسخریوطی را چهره‌ای کاملاً مثبت و الگویی برا همه کسانی که میل دارند شاگرد مسیح باشند معرفی می‌کند. هر چند که اثر داستان خیانت یهودا را نفی نکرده است اما به داستان تصلیب عیسی اشاره‌ای ندارد. بر پایه آنچه در این انجیل آمده، یهودا دقیقا همان کاری را انجام می‌دهد که عیسی طالب آن است و تعبیر کتاب از این عمل یهودا بصیرت شاگردی اوست.
در انجیل یهودا، اسخریوطی شاگرد محبوب عیسی می‌شود و اسراری از عیسی می‌آموزد. اسراری که متاثر از آئین گنوسی است. در کتاب حاضر، عیسی این باور افلاطونی را بازگو می‌کند که هرکس ستاره خاص خود را دارد و تقدیر انسان‌ها با ستاره‌هاشان مرتبط است. عیسی می‌گوید یهودا نیز ستاره خاص خود را دارد و نزدیک به پایان متن، پیش از آن‌که یهودا شمایلی نورانی بیابد و به روشن‌شدگی دست پیدا کند، عیسی از او می‌خواهد به آسمان‌ها نگاه کند و ستارگان و جلوه نور را ببیند. ستارگان بسیاری در آسمان است اما ستاره یهودا «ستاره راهنما»ست. این را عیسی می‌گوید.
تاثیرپذیری انجیل یهودا از مفاهیم و باورهای آئین گنوسی قابل تشخیص است. گنوسیس یا گنوس واژه‌ای یونانی به معنای معرفت و شناخت است و گنوسی به گروه‌هایی گفته می‌شود که قائل به امکان شناخت از مسیرهای باطنی یا سرّی هستند. در قرون ابتدایی مسیحی گروه‌های گنوسی بسیاری در سرزمین‌های مسیحی وجود داشتند که عقایدشان زاویه‌های قابل‌توجهی با سنت مسیحیت رایج داشت. این گروه‌های گنوسی که از سوی کلیسا «بدعت‌گذار» نامیده می‌شدند، در بسیاری از موارد انجیل‌های خاص خود را داشتند که با انجیل‌های چهارگانه مورد تایید کلیسا تفاوت‌هایی داشته است.
پیروزی کامل جریان رسمی کلیسا، گروه‌های حاشیه‌ای گنوسی را از بین برد و جز نامی در بین اهل تحقیق، چیزی از این گروه‌‌ها باقی نماند. تا آن‌که در سال 1945 در شهر نجع‌حمادی مصر متونی یافت شدند که تعداد قابل‌توجهی از انجیل‌های غیررسمی، متون گنوسی و نیز دیگر متون مذهبی مسیحی که کلیسا آنها را اصیل نمی‌داند (به این متون آپوکریفا می‌گویند) پیدا شد. انجیل توماس، انجیل حقیقت، انجیل فیلیپ، کتاب سرّی یوحنا و... متونی بودند که در نجع‌حمادی یافت شدند و پس از آن مورد توجه پژوهشگران قرار گرفتند.
دست‌نوشته‌های چاکوس که بیست‌وپنج سال پس از کشف متون نجع‌حمادی، باز هم در مصر، کشف شدند، در کنار متون نجع‌حمادی و نیز طومارهای یهودی بحرالمیت (که در سال 1947 کشف شد و در کنار متون نجع‌حمادی یکی از منابع الهام دن براون در نوشتن رمان راز داوینچی بود) مهم‌ترین کشف‌های متون مسیحی در قرن بیستم نام گرفته‌اند. از انجیل یهودا که به اعتقاد پژوهشگران در ابتدا بدون شک به زبان یونانی نوشته شده بوده است، تنها ترجمه‌ای قبطی باقی مانده است. پژوهشگران اعتقاد دارند این متن به احتمال فراوان در نیمه قرن دوم میلادی نوشته شده است.
کتاب «انجیل یهودا» علاوه بر ارائه متن کامل این اثر و چند مقدمه، چهار مقاله ضمیمه‌ای نیز دارد. در مقاله اول با نام «داستان دست‌نوشته چاکوس و انجیل یهودا» رودولف کاسر متخصص سوئیسی متون قبطی که از اولین ارزیابان و پژوهندگان این متن بوده است تاریخچه‌ای از روند کشف و بازیابی آن ارائه داده است. کاسر می‌گوید هرگز متنی در وضعی بدتر از این متن ندیده بوده است و دست‌نوشته چنان شکننده بود که با کوچکترین تماسی خرد می‌شد.
بارت د. ارمن در مقاله‌ای دومین ضمیمه کتاب انجیل یهودا است، این اثر را ارائه دهنده بینش مسیحی جایگزینی معرفی می‌کند که امکان زیرورو کردن مسیحیت را دارد. دلیل او برای بیان چنین سخنی این است که: «درک این انجیل از خدا، جهان، مسیح، نجات و وجود انسان کاملا متفاوت با درکی است که در اصول اعتقادات و شریعت مسیحی آورده شده است.»(79)
در دیگر متنی که به عنوان ضمیمه انجیل یهودا ارائه شده است، گرگور وُرست در مقاله‌ای با نام «ایرنایوس لیونی و انجیل یهودا» به پیشینه توجه جامعه مسیحی به انجیل یهودا می‌پردازد و از ایرنایوس لیونی اسقفی مربوط به قرن دوم یاد می‌کند که در رساله‌ای با نام «کشف و ابطال معرفت دروغین» از این انجیل نام برده است. ایرنایوس لیونی که در کتاب خود گفته است که انجیل یهودا را طرفداران قاین، برادر بدکار هابیل، نگاشته‌اند. پس از آن فرقه‌ای که انجیل یهودا به آنها منتسب شده، قاینی نام گرفته است.
دیگر مقاله ضمیمه به کتاب، «یهودا و فرقه گنوسی» نام دارد و ماروین میر آن را نوشته است. این مقاله به جوانب معرفتی و اندیشگانی انجیل یهودا می‌پردازد و جایگاه آن در سپهر اندیشه‌های گنوسی را مشخص می‌کند.
انتشارات ققنوس کتاب «انجیل یهودا» برگرفته از دست‌نوشته چاکوس را با ترجمه شروین اولیایی در سال 1399 با قیمت 25 هزار تومان، تیراژ 110 نسخه در 160 صفحه به بازار فرستاده است.
انصراف از نظر