قلهای دستنیافتنی در تئاتر معاصر
به گزارش خبرگزاری
کتاب ایران(ایبنا)،« تفسیرها و تأویلها، در انتظار گودو» کتابی
با سرویراستاری هارولد بلوم است که با ترجمه بهروز حاجیمحمدی در نشر ققنوس منتشر
شده است. نشر ققنوس پیش از این کتاب دیگری درباره بکت منتشر کرده بود. بهروز حاجی
محمدی در پیشگفتار کتاب با اشاره به این نکته، تاکید میکند که این کتاب مکمل اثر
قبلی درباره بکت در این انتشارات است.
این مترجم در پیشگفتار مینویسد:
نام بکت با تئاتر معاصر پیوندخورده است. در این حیطه، او شخصیتی پیشروست. پیشرو بودن بکت در دو حوزه فرمی و
محتوایی است. درهمشکنی قاطع فرمهای مأنوس کلاسیک و ورود به عرصههای نو محتوایی دو
ویژگی اصلی آثار اوست. بررسی تئاتر مدرن و پسامدرن بینام بکت میسر نیست. این امر
دلایل متعددی دارد.
او ادامه میدهد: تئاتر بکت
قالبهای ناتورالیستی را میشکند و چیدمان کلاسیک صحنهای را درهم میریزد و در
نتیجه، مخاطب را از حس حضور در فضای شبهطبیعیِ روایت بازمیدارد. یکی از نتایج
این قالبشکنی، تمرکز محض مخاطب بر گفتگوها و رخدادهای صحنهای است. اما جاذبه این
گفتگوها و کنشهای صحنهای در کجاست که تئاتر بکت را، به اذعان اکثر منتقدان، به
قلهای دستنیافتنی در تئاتر معاصر تبدیل کرده است؟
این مترجم می افزاید: آثار
نمایشی بکت، عرصه نمایش انسان و موقعیت او همچون پدیدهای در بین دیگر پدیدههای
هستی است: عرصه پرسش در باب کیستی و چیستیِ هستی، تلاشی اگرچه بیثمر برای درک
حقیقت، تقلا برای تعلیل وجود خود علتیابی روابط موجود، تلاش برای تبیین رابطه بین
جسم و ذهن، و تلاشی، اگرچه باز هم بیثمر، برای انتقال معنا از طریق زبان. نمایش
انسان در مرزهای بود و نبود، یعنی در لحظههای خاکستری و ایستا و حضور در ابدیتی برزخی
از دیگر ویژگیهای آثار نمایشی بکت است. در انتظار گودو عرصه بهتانگیز نمایشی
همزمان غمبار و مضحک از موقعیت بشری است.
بکت در انتظار گودو را کمدی
تراژیک نامید. این اثر اساسا تراژدی تمام عیاری است که در آن، دو شخصیت اصلیاش،
یعنی ولادیمیر و استراگون در لامکان و لازمانی ابدی گم شدهاند و در همان حال، چشمانتظار
ورود کسی یا چیزیاند که هرگز نمیآید. آنها از گذشته و آینده خود تصویر مبهمی
دارند و زمان حالشان نیز در بهت و رنجی برزخی سپری میشود. در انتظار گودو چنین
برزخ هولانگیزی است، اما هنر ارجمند بکت آن است که خواننده یا تماشاگر اثرش در عین
احساس همدردی تراژیک با شخصیتهای روی صحنه، بهدفعات با آنها و در کنار آنها میخندد.
طنز بکت نیز، مثل طنز چاپلین، طنزی شگفتآور و ممتاز و تکاندهنده است. احتمالاً
هنگام تماشای آثار چاپلین یا قرائت و تماشای کارهای بکت، آن بیت معروف فارسی را به
یاد میآوریم که: خنده تلخ من از گریه غمانگیزتر است/ کارم از گریه گذشته است از
آن میخندم.
کتاب حاضر ترجمه مقالاتی
انتقادی از برخی بکتشناسان برجسته در باب مشهورترین نمایشنامه اوست: در انتظار
گودو. در واقع اثر حاضر، مکمل کتاب پارتیزان و کبوترها: مجموعه مقالات انتقادی در
باب زندگی و آثار ساموئل بکت است که با ترجمه اینجانب در انتشارات ققنوس در سال
1393 به چاپ رسید، با این تفاوت که اثر حاضر عمدتاً و اساساً بر نمایشنامه در
انتظار گودو متمرکز است، هرچند به اقتضای بحث، مکرراً به دیگر آثار بکت نیز اشاره
انتقادی صورت گرفته است.
در بخشی از پشتجلد کتاب
آمده است: آنها از گذشته و آینده خود تصویر مبهمی دارند و زمان حالشان نیز در
بهت و رنجی برزخی سپری میشود. در انتظار گودو چنین برزخ هولانگیزی است، اما هنر
ارجمند بکت آن است که خواننده یا تماشاگر اثرش در عین احساس آنها میخندد.
« تفسیرها
و تأویلها،در انتظار گودو» با سرویراستاری هارولد بلوم و ترجمه بهروز حاجیمحمدی در نشر ققنوس
با قیمت 18000 تومان منتشر شده است.