بازتاب زندگی صدسال اخیر مردم ترکیه در «عشق دلیل کافی است»/ زمینه تاریخی از دلایل موفقیت ادبیات ترکی در دهه‌های اخیر است
خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)؛ کتاب «عشق دلیل کافی است» شامل بیست داستان از بیست نویسنده معاصر و مطرح ترکیه است که سعیده نصیری ترجمه آن را برعهده داشته است. این مترجم درباره ملاک و چگونگی انتخاب داستان‌ها می‌گوید: «ملاک انتخاب داستان‌ها بر پایه شهرت نویسنده، سبک و جذابیت داستان‌های آنها بوده است. طوری‌که اکثر این داستان‌ها در کشور ترکیه ده‌ها بار تجدید چاپ شدند. حتی به نام برخی از این نویسندگان هرساله جوایز ادبی به آثار موفق ادبیات ترکی اهدا می‌شود.»
نصیری معتقد است که مفاهیمی که در این داستان‌ها به آنها پرداخته شده، بیشتر از آنکه منحصر به ملت و یا کشور خاصی باشند اغلب جهان‌شمول و کلی هستند. ولی با توجه به نزدیکی جغرافیایی ایران و ترکیه، روابط تاریخی طولانی مدت، مشترکات دینی و سنتی و غیره گمان می‌رود خوانندگان ایرانی همذات‌پنداری نزدیکی با مضمون و شخصیت‌های این داستان‌ها داشته باشند.
به بهانه انتشار مجموعه داستان «عشق دلیل کافی است» سراغ سعیده نصیری رفتیم تا بیشتر از ادبیات معاصر ترکیه، روند تغییر و تحول در ادبیات ترکی و زمینه‌های رشد و شکوفایی آن بدانیم که در ادامه می‌خوانیم:
مجموعه داستان «عشق دلیل کافی است» شامل ۲۰ داستان کوتاه از نویسندگان معاصر ترکیه است که با ترجمه شما و از سوی نشر ققنوس منتشرشده است. ابتدا کمی درباره داستان‌های این مجموعه توضیح دهید؟
با آغاز دوره جمهوریت، تغییر و تحولات مهمی در ادبیات ترکی رخ داد. البته این تغییرات یک پیش‌زمینه تاریخی هم دارد که نقطه شروع آن صدور فرمان تنظیمات در سال ۱۸۳۹ است. در دوره جمهوریت ما شاهد ظهور چهره‌های شاخصی در ادبیات ترکی هستیم که هرکدام از این نویسندگان به سهم خود در بارور کردن ادبیات ترکی نقش بسزایی دارند. چنان‌که آثار بسیاری از نویسندگان، در خارج از مرزهای ترکیه نیز مورد استقبال خوانندگان قرار گرفته است. در اثر حاضر که ۲۰ داستان از ۲۰ نویسنده مطرح ترکیه انتخاب شده است؛ ملاک انتخاب داستان‌ها بر پایه شهرت نویسنده، سبک و جذابیت داستان‌های آنها بوده است. طوری که اکثر این داستان‌ها در کشور ترکیه ده‌ها بار تجدید چاپ شدند. حتی به نام برخی از این نویسندگان هرساله جوایز ادبی به آثار موفق ادبیات ترکی اهدا می‌شود.
ملاک و معیار انتخاب داستان‌های این مجموعه چه بود؟ از چه منابعی برای جمع‌آوری و در نهایت انتخاب آثار بهره برده‌اید؟ ازبازه زمانی فرایند انتخاب و ترجمه این مجموعه بگویید.
قبل از هرچیز به‌طور مفصل در مورد داستان‌نویسان نامدار ترکیه مطالعه کردم و در این زمینه از استادان ترکیه‌ای نیز کمک گرفتم. بعد از انتخاب هر نویسنده، مجموعه داستانی از نویسنده مورد نظر را انتخاب می‌کردم و تک‌تک داستان‌ها را می‌خواندم و داستانی را که به لحاظ موضوع و درونمایه جذاب به نظر می‌رسید گزینش می‌کردم. در مرحله بعد تحقیق می‌کردم که این داستان در ایران ترجمه شده یا نه. تقریبا یک سال قبل از ترجمه داستان‌ها، مطالعه و تحقیق در مورد آنها را آغاز کردم. فرایند ترجمه از زمان شروع تا تایید نهایی داوران، قریب به هفت ماه طول کشید و بعد از تحویل کار به انتشارات وزین ققنوس تا زمان چاپ یک سال به طول انجامید.
درباره بارزترین مفاهیمی که در داستان‌های «عشق دلیل کافی نیست» به آن پرداخته شده است توضیح دهید. با توجه به آنکه داستان‌ها از آثار جمعی از نویسندگان و در دوره‌های مختلف انتخاب شده است، تا چه میزان می‌تواند نمودی از فرهنگ، باورها و سبک زندگی مردم در ترکیه معاصر ارایه دهد؟
در این داستان‌ها که در واقع بازتاب زندگی صد سال اخیر مردم ترکیه است؛ ما مفاهیمی همچون عشق، آزادی، فداکاری، تنهایی، فقر، غربت، مسائل سیاسی و اجتماعی مردم این کشور را مشاهده می‌کنیم. در اوایل قرن بیستم نویسندگانی مثل عمر سیف‌الدین، ممدوح شوکت اسندال، یعقوب قدری قارا، عثمان اوغلو، رفیق خالد کارای و.... پا به عرصه ادبیات ترکی می‌گذارند. از آنجایی‌که این نویسندگان از پیشگامان داستان‌نویسی ترکیه بودند و سبک رئالیستی و واقع‌گرایی داشتند، در داستان‌های آنها وضع جامعه، باورها، افکار و سبک زندگی مردم منعکس شده است و با خواندن داستان‌های آنها بیشتر با فرهنگ و زندگی مردم آن دوره آشنا می‌شویم. عمر سیف‌الدین پیشرو داستان‌نویسی مدرن ترکی است، لذا اولین داستان از این نویسنده انتخاب شده است. داستان «عشق دلیل کافی است» از آقای احمد امید که عنوان کتاب هم از همین داستان گرفته شده، طبق گفته آقای امید براساس واقعیت نوشته شده است. ما در این داستان مشاهده می‌کنیم که تاثیر عشق بر روی همه افراد یکسان نیست، عشق ممکن است باعث خوشبختی و رهایی یکی شود و نیز امکان دارد مایه تیره‌روزی و دربه‌دری شخص دیگری شود. چنان‌که که شخصیت داستان مذکور را به جنون کشانده و آواره کرده است. موضوعی دیگری که می‌شود به آن اشاره کرد، مساله تنهایی است. یک فرد تا چه اندازه با محیط و اطرافیان خودش بیگانه است. افرادی که بین هزاران آدم زندگی می‌کنند ولی نمی‌توانند با آنها ارتباط برقرار کنند و با همه غریبه هستند. بین انسان‌ها قرار دارند ولی در واقع از ارتباط با افراد حس خوشایندی ندارند. قهرمان یکی از داستان‌ها با همین مضمون دست آخر به یک شی بیجان و روح پناه می‌برد و عاشق آن می‌شود. موضوع قابل توجه دیگر در این مجموعه، باورهای غلط و سنت‌های قدیمی است که چه اندازه می‌تواند مخرب باشد و باعث جهل انسان شود. چه بسا افرادی که پایبند این‌گونه باورها هستند و حتی خانواده خود را در این راه قربانی می‌کنند. دختری که به خاطر سنت غلط و جهل خانواده از طرف پدر خود مورد خشونت قرار می‌گیرد. مطلب دیگر، به تصویر کشیدن فداکاری و استقامت یک زن است. زنی که با همه مشکلات و نداری خم به ابرو نمی‌آورد و در کنار خانواده خود می‌ایستد. با این‌که در فقر مطلق هستند هیچ‌وقت زبان به گله و شکایت نمی‌گشاید بلکه با تمام وجود شوهرش را همراهی می‌کند یا در داستان دیگری مقاومت و اراده تحسین‌برانگیز مادر و دختری که از فقر مطلق خودشان را نجات می‌دهند.
نویسنده این داستان، اتفاقات داستان را با چنان زبان و حسی بیان می‌کند که هر خواننده‌ای را جذب می‌کند. نکته قابل تامل دیگری که می‌شود به آن اشاره کرد؛ مسائل سیاسی و نحوه حکمرانی سیاستمداران و تاثیر این سیاست‌ها بر زندگی مردم جامعه است. نویسنده به صورت نمادین و سمبلیک اعمال حاکمان، ظلم و بی‌عدالتی آنها را مورد تحلیل و بررسی قرار می‌دهد.
از آنجایی‌که برخی از آداب، رسوم و باورها در ایران و ترکیه به هم نزدیک هستند (که البته این مساله در بخش‌های آذری‌زبان و مرزی با ترکیه بیشتر دیده می‌شود) داستان‌های این مجموعه تا چه اندازه برای مخاطب فارسی‌زبان ملموس و آشناست؟
مفاهیمی که در این داستان‌ها به آنها پرداخته شده بیشتر از آنکه منحصر به ملت و یا کشور خاصی باشند اغلب جهان‌شمول و کلی هستند. ولی با توجه به نزدیکی جغرافیایی ایران و ترکیه، روابط تاریخی طولانی مدت، مشترکات دینی و سنتی و غیره گمان می‌رود خوانندگان ایرانی همذات‌پنداری نزدیکی با مضمون و شخصیت‌های این داستان‌ها داشته باشند.
در دهه‌های گذشته شاهد رشد، شکوفایی و معرفی نویسندگان و شاعران متعددی از کشور ترکیه به ادبیات جهان بودیم، به این ترتیب شاهد ظهور نویسندگانی همچون اورهان پاموک با مخاطبانی جهانی هستیم. تحلیل شما در این باره چیست؟ به نظر شما چه ویژگی‌هایی زمینه‌ساز چنین موفقیت‌هایی می‌شود؟ بارزترین ویژگی آثار ترکی را چه می‌دانید؟
البته همانگونه که عرض کردم تغییر و تحول در ادیبات ترکی تقریبا از نیمه دوم قرن نوزدهم آغاز شد و رفته‌رفته به بالندگی رسید. در اوایل دوره جمهوریت ما شاهد ظهور چهره‌های جهانی همانند ناظم حکمت هستیم. و هر یک از این بزرگان بر نویسندگان و شاعران نسل‌های بعدی تاثیر گذاشته است. یکی از دلایل موفقیت ادبیات ترکی در دهه‌های اخیر همین زمینه تاریخی است. البته نقد جامعه، نقد سنت، نقد سیستم‌های سیاسی حاکم بر ترکیه در دوره‌های مختلف، انعکاس تاریخ ترکان در رمان‌ها مخصوصا دوره عثمانی و مواردی از این قبیل در شکوفایی ادبیات ترکی تاثیرگذار بوده است. خوانندگان ترک هم از آثار نویسندگان کشور خود استقبال خوبی می‌کنند. چنان‌که آثار نویسندگان مشهور ده‌ها و گاهی صدها بار تجدید چاپ می‌شود. البته اورهان پاموک جایگاه ویژه‌ای در ادبیات ترکی دارد. به باور برخی منتقدین وی بزرگ‌ترین رمان‌نویس حال حاضر جهان است (به نقل از مجله لو پوآن (Le Point) فرانسه). و نکته جالب این است که پاموک بهترین و موفق‌ترین آثارش را بعد از سالی که جایزه نوبل را دریافت کرد (2006) نوشته است.
در حال حاضر کتابی آماده انتشار یا در حال ترجمه دارید؟
کار خودم را با ترجمه رمان ادامه خواهم داد. البته از آنجایی‌که در انتخاب نویسنده و آثارشان وسواسانه عمل می‌کنم، بعد از پایان ترجمه داستان، بلافاصله خواندن رمان را شروع کردم و از نویسنده‌های نامدار ترکیه آثارشان را مطالعه کردم. در حال حاضر رمانی را مطالعه و بررسی می‌کنم، شاید ترجمه بعدی من این رمان باشد.
در برشی از داستان «تنهایی» نوشته احمد اورهان می‌خوانیم:
«یک‌مرتبه چراغ‌های شهر روشن شد. وقتی تاریکی همه‌جا را فراگرفت، تیرهای چراغ‌برق، صف‌کشیده در امتداد بلوار، دوباره مثل دندان‌های پوسیده پوزخند زدند. با بارش برف در طول روز، رفته‌رفته هوا سردتر می‌شد. گروهی از آدم‌ها، که هشت ساعت از شبانه‌روز خود را به بطالت گذرانده بودند و خسته به نظر می‌رسیدند، با نگرانی‌های بی‌معنا، در ایستگاه اتوبوس صف‌های طولانی تشکیل دادند. آنها در حالی که همدیگر را هل می‌دادند سوار اتوبوس شدند. برفی که در پیاده‌رو جمع شده بود وقتی نور چراغ به آن می‌خورد به رنگ کبود نمایان می‌شد.»
کتاب «عشق دلیل کافی است» نوشته جمعی از نویسندگان معاصر ترکیه، در 175 صفحه، با شمارگان 770 نسخه، به قیمت 38 هزار تومان، در قطع رقعی، جلد شومیز، با ترجمه سعیده نصیری و از سوی انتشارات ققنوس به چاپ رسید.