شرحی مختصر درباره مناظرات فلسفی فیلسوفان ایدئالیست
1399/06/24 دوشنبه
به گزارشخبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، «ایدئالیسم آلمانی» از اثرگذارترین و در عین حال سخت‌خوان‌ترین نحله‌های فلسفه غرب است. نحله‌ای که کانت و هگل دو فیلسوف بسیار مهم اندیشه قاره‌ای را در خود جای داده و بنیان‌های اندیشه در قرن نوزدهم، بیستم و بیست‌ویکم را شکل داده است. کتاب «درآمدی بر فهم ایدئالیسم آلمانی» نوشته ویل دادلی که سید مسعود آذرفام آن را به فارسی ترجمه و نشر ققنوس منتشرش کرده است، تلاشی برای ارائه قابل فهم و در عین حال دقیق مفاهیم ایدئالیسم آلمانی به مخاطبان است.
بر اساس سنتی مرسوم در تواریخ فلسفه، ایدئالیسم آلمانی را دوره‌ای لحاظ کرده‌اند که مابین انتشار نقد عقل محض نوشته کانت در سال 1781 تا مرگ هگل در سال 1831 بروز و ظهور داشته است. در این دوره بود که ایده‌های انقلابی عصر جدید از جمله عقلانیت، آزادی و پیشرفت نضجی کامل یافتند و دلالت‌های ضمنی خود را به‌طور تمام و کمال آشکار ساختند. این نیم‌قرن شاهد رخ برآوردن چهار فیلسوف پراهمیت (کانت، فیشه، شلینگ و هگل) بود که تاملات و آثارشان انقلابی در فلسفه پدید آورد. آنان اندیشه فلسفی پس از خود را در حوزه‌های متنوعی نظیر منطق، معرفت‌شناسی، متافیزیک، فلسفه طبیعت، اخلاق و سیاست تحت تاثیر قرار دادند و مسیری کاملا جدید پیش روی فلاسفه پس از خود گشودند.
ایدئالیسم آلمانی راه را برای مارکس و کیرکگور، پدیدارشناسی و اگزیستانسیالیسم، نظریه انتقادی و پساساختارگرایی و... هموار کرد و متفکران این حوزه دایره شمول تاثیرگذاری خود را به نظریات اجتماعی و سیاسی، مطالعات دینی و زیبائی‌شناسی نیز گسترش دادند.
این تاثیرگذاری هم به شکل ایجابی از مسیر پذیرش اندیشه‌های ایدئالیست‌های آلمانی بروز یافته و هم از طریق سلبی و بر پایه واکنش‌هایی که از سوی نوکانتی‌ها، پوزیتیوست‌های منطقی و بنیان‌گذاران اندیشه‌ای که با نام فلسفه تحلیلی از آن یاد می‌شود بروز یافته است.
در این میان دو نکته را نباید از نظر دور داشت. یکم این‌که اندیشمندان حوزه ایدئالیسم آلمانی به چهار فیلسوفی که نامشان ذکر شد محدود نمی‌شود و چهره‌های دیگری از جمله یاکوبی، راینهولد و شولتسه نیز در این حلقه می‌گنجند و این نکته‌ای بوده است که نویسنده کتاب، ویل دادلی آن را از نظر دور نداشته و در فصول مختلف کتاب، به اشکالاتی که این اندیشمندان کمتر شناخته شده به اندیشه‌های فلاسفه اصلی مکتب ایدئالیسم آلمانی وارد کرده‌اند نیز پرداخته و مناظرات که حول این اندیشه‌ها شکل گرفته را به‌خوبی نقل کرده است.
نکته دیگری که نباید آن را فراموش کرد این است که علی‌رغم آنکه، چنان که آمد، اکثر مورخان فلسفه، اندیشه ایدئالیسم آلمانی در محدوده نوشته شدن نقد عقل محض کانت تا مرگ هگل دسته‌بندی می‌کنند و مورد توجه قرار می‌دهند، هستند فلاسفه و مورخانی که محدوده حیات ایدئالیسم آلمانی را تا انتهای قرن نوزدهم پیش می‌آورند و در تفسیر سنتی و رایج درباره دایره شمول این مکتب چون و چرا می‌کنند. ویل دادلی نویسنده این کتاب در کورنولوژی کوتاهی که در ابتدای اثر با عنوان سالشمار ایدئالیسم آلمانی تدوین کرده است، نه مرگ هگل در سال 1831 که مرگ شلینگ در سال 1854 را سال پایانی سالشمار ایدئالیسم آلمانی قرار داده است. هر چند که همو در مقدمه خود با نام «مدرنیته، عقلانیت و آزادی» می‌گوید: «ایدئالیسم آلمانی در سال 1781 با انتشار نقد عقل محض کانت پدیدار شد و پنجاه سال بعد با مرگ هگل رخت بربست.» (23)
نکته بسیار مهمی که در باب نوشته‌های فیلسوفان مهم جریان ایدئالیسم آلمانی همواره مدنظر پژوهشگران حوزه فلسفه بوده است، دشواری بی حدوحصر نثر آن‌هاست. این فلاسفه از جمله اندیشه‌ورزانی بوده‌اند که میل چندانی به دسترس‌پذیری اندیشه فلسفی برای عموم مخاطبان نداشته‌اند و یکی از عمده دلایل دشواری نثر آنها همین موضوع است. مسئله دشواری نثر، یکی از موارد انشقاق بین فلسفه قاره‌ای و فلسفه تحلیلی بوده و میل به شفاف‌گویی در نزد متفکران تحلیلی از اساس واکنشی به همین دشوارگویی متفکران قاره‌ای بوده است.
حال ویل دادلی که یک اندیشه‌ورز برآمده از سنت آنگلوساکسونی است و در کالج ویلیامز در ماساچوست آمریکا به تدریس فلسفه مشغول است، در کتاب «درآمدی بر ایدئالیسم آلمانی» کوشیده است شرحی دقیق و نظام‌مند و در عین حال روان و قابل فهم از اندیشه‌های والای ایدئالیست‌های آلمانی که با زبانی سخت‌فهم ارائه شده، به دست بدهد و البته این تلاش او تا حد زیادی نیز با توفیق همراه بوده است.
بر پایه همین توفیق می‌توان کتاب حاضر را یکی از بهترین مراجع اساسی برای دانشجویان فلسفه و نیز علاقه‌مندان ایدئالیسم آلمانی در نظر گرفت. این کارآمدی برای آشناسازی مخاطب با موضوعات دشوارفهم فلسفه ایدئالیسم آلمانی آنگاه بیش از پیش جلوه‌گر می‌شود که بدانیم در انتهای هر فصل این کتاب، بخشی با عنوان «خلاصه نکات کلیدی» آمده که مروری سریع بر مباحث فصل را برای مخاطب ممکن می‌سازد و در پایان کتاب نیز بخشی با عنوان پرسش‌هایی برای بحث و بازنگری» آمده است که امکان تامل بیشتر و عمیق‌تر مخاطب در باب مباحث کتاب را تا حد زیادی دسترس‌پذیرتر می‌سازد.
البته این نکته را نباید از نظر دور داشت که این اثر با وجود همه خصوصیاتی که دارد، چنان که از نامش برمی‌آید، درآمد و مقدمه‌ای برای ورود به فلسفه ایدئالیسم آلمانی است و نباید از آن انتظار داشت که به شکل جامع و مانع تمام مباحث این حوزه را طرح و تبیین کرده باشد.
آنچه که کتاب «درآمدی بر فهم ایدئالیسم آلمانی» را به اثری ویژه تبدیل می‌سازد این است که مبنای خود برای نزدیک شدن به اندیشه فیلسوفانی نظیر کانت را علاوه بر تبیین آرا آنها، بر تبیین نقدهایی که به آنها صورت گرفته و نیز تبیین نقدهایی که بر نقدهای مربوط به آنها صورت گرفته قرار داده است. به این صورت است که در کتاب، پس از فصل دوم که به ایدئالیسم استعلایی کانت اختصاص دارد، در فصل سوم با چالش‌های شکاکانه‌ای که از سوی یاکوبی به اندیشه کانت وارد شده مواجه می‌شویم و پس از آن دفاع راینهولد از کانت در برابر یاکوبی و سپس چالش‌های شولتسه نسبت به راینهولد را می‌خوانیم. این رویکرد مناظره‌ای پویایی روایی جذابی به کتاب دادلی بخشیده که آن را از نمونه‌های تا حدی ملال‌آور درآمدهایی بر اندیشه فلاسفه جدا می‌سازد.
نشر ققنوس کتاب «درآمدی بر فهم ایدئالیسم آلمانی» نوشته ویل دادلی را با ترجمه سید مسعود آذرفام در سال 1399 با شمارگان 1100 نسخه، قیمت 48 هزار تومان در 319 صفحه منتشر کرده است.
.jpeg)